greimas, bildiğin yapısalcının önde gideni bi abi. ve bu önde gidiş, ona kurguların inciğini cinciğine karıştırma hakkı vermiş. bunu bi şemayla yapıyor ki, adı eyleyenler örnekçesi. isim konusunda başarılı bulmadım baştan söyleyim. ama kendimi düşünüyorum da isim verme konusunda, ağzıma ağzıma vuruyorum iki tane, susup oturuyorum.
http://www.english.ucsb.edu/.../materials/greimas.gif
şu linkte bunun tarafları felan var hep. ordan bi ön okuma olsun.
6 farklı işlevsel rol biçiliyor.
1- gönderici: özneden, yani edimi gerçekleştirenden daha güçlü olan, bu işi ona yaptıran şey/kişi.
2- alıcı: yapılan iş sonucu bir feedback alan şey/kişi
3- nesne: peşinde koşulan/yapılması istenen
4- özne: işi yapan
5- yardımcı: iş yapılırken özneye yardımı dokunan, işini kolaylaştıran
6- engelleyici: iş yapılırken öznenin önüne çıkan, you shall not pass falan diyen
bunların hepsi birden bu şemada yer almak zorunda değil. ve daha önemlisi şu ki, işlevsel rollerden birine denk düşen bir kavram ya da kişi, birden fazla role de oturabilir. mesela bir kavram/kişi hem gönderici hem alıcı hem de özne olabilir. ya da yardımcı rolünde olan biri ya da bir şey, aynı zamanda engelleyici de olabilir. şema halinde şöyle bi şey:
gönderici..................nesne..................alıcı
yardımcı...................özne....................engelleyici
örnek verelim. fakat şunu da belirtmek lazım, her bir şema belli bir bakış açısında kurgulanır. ortak/nesnel bir şey çıkarmak mümkün değildir.
mesela referandum konusunda yapalım bunu. bakış açımız recepciğimiz tayyipciğimiz olsun.
bu durumda öncelikle nesneyi belirlemek gerek. burda peşinde koşulan şey nedir? tayyip açısından düşündüğümüz için, demokrasi diyoruz. gönderici, en güçlü konumda olandır, bu yüzden buraya uygun düşeni toplumsal düzen olabilir. yavaştan kurgularsak:
özne: tayyib
nesne: demokrasi
gönderici: türkiye cumhuriyeti vatandaşları
yardımcı: evet oyu verecekler
engelleyici: hayır/boykot diyenler
alıcı: türkiye cumhuriyeti vatandaşları
tayyib'e göre bu olay buymuş. şimdi bir de değerli büyüğümüz kemal abimiz açısından bakıyoruz.
özne: kemal abi
nesne: akp'nin evine dönmesi
gönderici: türkiye cumhuriyeti vatandaşları
yardımcı: hayır oyu verenler
engelleyici: boykot/evet diyenler
alıcı: türkiye cumhuriyeti vatandaşları
görüldüğü gibi, rollerin birçoğunda değişme oldu fakat kavga aynı kavga.
olayı daha da netleştirmek için mesela, arabesk müziğe hak ettiğini veren saygıdeğer fazıl abi'ye odaklanalım.
özne: fazıl abi
nesne: güzel müzik/muasır medeniyyet
gönderici: müzik kulağı/müzikal idealizm
yardımcı: kemalist elitizm (salladım burayı biraz)
engelleyici: orhan baba (saygılar)
alıcı: müzik dinleyicileri
demek ki neymiş, fazıl abi, müzik dinleyicileri güzel müzik dinlesin diye, kemalist elitleri de arkasına alarak, müzik kulağının ve idealizminin verdiği gazla orhan babaya savaş açmış. halt etmiş. iyi bok yemiş.
bilindik bir kurgu:
özne: neo
nesne: özgürlük
gönderici: [burda gönderici klasmanına morpheus da girebilir, insanlık da girebilir] morpheus olsun
yardımcı: trinity, morpheus, tank falan
engelleyici: agentlar
alıcı: insanlık [bu nasıl bi kategori lan]
son olarak da cağnım ciğerim nolan ile bitireyim. inception örneği verelim.
özne: cobb
nesne: fikir ekme/ çocuklarına kavuşmak
gönderici: saito
yardımcı: arthur, ariadne, eames, saito, yusuf, miles
engelleyici: fischer, mal, cobb[bilinçaltı dolayısıyla]
alıcı: saito
gönderici, özneyle bir anlaşma yapar. belli bir nesneyi alıp ona getirmesi karşılığında ona bir ödül vaat eder. bu durumda gönderici aynı zamanda alıcıdır. özne, bunu başarmak için yola çıkar. bu aşamada yardımcıları ve engelleyicileri olabilir. olmak zorunda değildir. genelde olur. bütün aşamaları tamamlayıp nesneye ulaşır ve göndericiye teslim eder. gönderici de yapılan anlaşma gereği ya ödül verir ya cezalandırır ya da sikine takmaz.
bunların olay örgüleri de var mesela. başlangıç, edinç, edim ve tanınma/yaptırım.
inception'ı ele alalım:
başlangıç durumunda gönderici saito, özne cobb'a bir öneride bulunur. cobb bunu kabul eder. karşılığında çocuklarına kavuşacaktır.
edinç durumu, özne'nin yapacağı iş hakkında bilgi ve güç edinme aşamasıdır. bu örnekte cobb, yardımcıları sayesinde, fikir ekme işi için çeşitli bilgiler edinerek gücünü artırır.
edim durumunda, edinilen bilgi ve güç ile iş yapmaya girişilir. 3 katmanlı bir rüyadan sonra fischer'ın beynine turşu suyu sıkılır ve istedikleri fikri yerleştirirler. pek tabii bu aşamada çeşitli engelleyicilerle karşılaşırlar. mal, fischer'ın bilinçaltı ve cobb'ın bilinçaltı... hepsini teker teker atlatıp amaçlarına ulaşırlar.
tanınma/yaptırım durumu da, iş olup bittikten sonra, öznenin kendini göndericiye tanıtıp işi yaptığını kanıtlamasıdır. ardından da yaptırım, yani ceza ya da ödüllendirme gelir. eğer iş yapılamasaydı, cobb saito'yu limbo'da bulup kendini tanıtamaz ve gerçeğe döndüremezdi ve dolayısıyla ödül yerine ceza almış olurdu. (tutuklanma) ya da limbo'yu katmayalım, iş yapılamaz, saito cobb'ın arama emrini kaldırtmaz ve cobb tutuklanır. dets it...
bunun daha derinine de inip mesela sadece fikir ekme üstünden değil de cobb öznesinin mal ile olan, ya da amerikan hükümeti ile olan mücadelesinden de birer örnekçe çıkarılabilir mesela. ya da daha da ileri gidip her bir karaktere göre yeni bir şema çıkarılabilir. ama o kadarına gerek yok şimdi. varsa da üşeniyorum ben. yoruluyorum, üzülüyorum falan. hikayenin genel gidişatı üstünden böyle bi şema çıkıyor.
o değil de çok klişe lan hakaten :/
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder